DE EERSTE OORLOGSDAGENHet was op vrijdag 10 mei 1940 om half vijf 's morgens dat Duitse troepen ons land binnenvielen.
Omroeper Jos Servotte kondigde de zogenoemde "aanvallende bewegingen" met de grootste omzichtigheid aan op de NIR radio. Ruim voor die tijd hadden Duitse vliegtuigen ons luchtruim echter reeds geschonden. Rond 5u in de ochtend hoorde men in Heist al doffe ontploffingen. De Luftwaffe bestookte in alle vroegte reeds het vliegveld van het Zoute in Knokke met boordvuur en zware brisantbommen. Ongeveer tien toestellen van de Belgische luchtmacht, die een paar dagen tevoren in Knokke waren neergestreken, gingen daarbij in de vlammen op. Acht Belgische soldaten vonden bij dit bombardement de dood. Vlakbij Sluis slaagden de Nederlanders erin om één van de Heinkel-111 bommenwerpers tot landen te dwingen. De drie inzittenden, waarvan er twee gewond waren, werden krijgsgevangen genomen. Tijdens de nacht voorafgaand aan de Duitse inval hoorde men in Heist en Zeebrugge ook vliegtuigen boven zee. Het waren zeven toestellen van de "Fliegerdivision 9", die mijnen gooiden
voor onze kusthaven. De vliegtuigen zetten ook mijnen uit bij Oostende, Vlissingen, in de Schelde, bij Hoek van Holland, IJmuiden en Den Helder. Het ging in totaal om een honderdtal mijnen. Meer van die tuigen werden de volgende nacht voor de havens afgeworpen. Toen werden zesendertig Duitse vliegtuigen ingezet voor de operatie. Heist bleef voorlopig gespaard van een bombardement. De eerste dag van de oorlog kostte echter wel aan Heistenaar Leon Despiegelaere (30) het leven. Hij sneuvelde in Vroenhoven.
Op dezelfde dag nam in Engeland eerste minister Chamberlain ontslag. Winston Churchill (65), die reeds eerste Lord van de Engelse admiraliteit was, werd eerste minister van het Brits oorlogskabinet van een driepartijenregering. In zijn eerste toespraak tot het Britse Lagerhuis beloofde hij het land bikkelharde tijden: "I have nothing to offer but blood, toil, tears, and sweat: You ask, what is our policy? I will say: It is to
wage war, by sea, land, and air, with all our might. You ask, what is our aim? I can answer in one word: Victory." Victorie was dus reeds Winstons slogan van het eerste uur. Het populaire V-teken kwam er pas enige tijd later, dankzij de Belgen...
De invasie van België en Nederland deed de Britten een paar uur later reeds terugslaan met een allereerste luchtaanval op een stedelijke agglomeratie in Duitsland. Zesendertig RAF-vliegtuigen bombardeerden de rangeersporen in Mönchengladbach. Er werd flink wat schade aangericht. Er viel ook één slachtoffer… een Engelse vrouw die in Duitsland woonde.
De dag na de Duitse inval in ons land verschenen in Heist Franse soldaten op doortocht richting Nederlandse grens. Van winkeliers kregen de Franse jongens sinaasappelen en andere etenswaren toegestopt. De jonge Joseph Vantorre zag ze met z'n vrienden voorbijtrekken met zijspannen en hun geschut. Anselmus Serreyn (Poye) gaf de Franse jongens telkens twee sigaretten tot z’n voorraad op was. Dit 224ste R.L. 7de compagnie 2de bataljon was bij Duinkerke gelegerd geweest en moest nu de opmars van de Duitsers in Zeeland tegenhouden. Hun bewapening liet echter veel te wensen over: hoofdzakelijk aftandse spullen en wat verouderd geschut. Vaten wijn hadden ze ook bij. Dat hoorde bij hun bevoorrading. Per bus kwamen ook Franse soldaten aan in Zeebrugge om de haven te bewaken. Heistse vissers die naar hun vaartuig wilden in de kusthaven moesten hun identiteitskaart laten zien bij het passeren van de afleidingsvaarten. Later werd ook het gros van de Franse divisie
341E R.I. naar de Belgische oostkust afgedeeld. Soldaat Marius Gaston Guironnet vertelde dat
met name deze Franse legereenheid in de nacht van 22 op 23 mei een defensieve positie ging innemen in Zeebrugge aan het Leiekanaal, waarmee dus het Schipdonkkanaal aan het Sas van Heist bedoeld werd.
Het duurde echter maar kort of de Fransen, die Walcheren moesten verdedigen, bliezen weer de aftocht “met veel gewonden in hun gelederen”, herinnert zich Joseph De Clercq, die ze in Blankenberge bij het slotklooster zag passeren op veldwagens getrokken door paarden, die ze in Zeeland bij de boeren hadden opgeëist. Aan de Sloedam op Walcheren hadden onze zuiderburen het onderspit moeten delven tegen Hitlers troepen. Daarbij waren zeventien Franse soldaten en officieren gesneuveld. De overlevenden pakten bij hun aftocht alles mee wat niet te zwaar of te heet was. Onder meer in Zeebrugge werd flink gestolen door onze plotse zuidelijke bondgenoten. Nu ook de Franse troepen de horden van de Hun niet hadden kunnen tegenhouden beseften de Heistenaars dat het menens was met de nieuwe oorlog, en ze sloegen aan het hamsteren. Inmiddels was er op 12 mei rond 11u ’s morgens ook een tweede luchtaanval geweest op het Knokse Hazegras en het vliegveld van het Zoute. Knokkenaars vader en zoon Eggermont, die op het vliegveld werkzaam waren, en een paar bewoners van het Hazegras werden de eerste burgerslachtoffers in de regio.
Ook de mijnen die de Duitsers in de haventoegang naar Zeebrugge hadden geworpen misten hun uitwerking niet. Op 13 mei liep een kusttanker vol brandstof op een mijn in de havengeul. De rookpluim was tot in Heist te zien. Bij de ontploffing verloor loods Lycke het leven. Ook een Deens vaartuig liep op een mijn in de nabijheid van de kusthaven en ging verloren. Zeebrugge stond (net als Oostende) al enige dagen onder het commando van de Franse admiraliteit in Duinkerke. Dit was gebeurd zeer tegen de zin in van het Belgisch leger. In de nacht van 14 mei arriveerden twee blokschepen uit Engeland onder begeleiding van een destroyer om de haven van Zeebrugge onbruikbaar te maken. Parijs had echter nagelaten de Franse legerbevelhebber in Zeebrugge te verwittigen. Bijgevolg begonnen de Franse eenheden in onze kusthaven het Engelse konvooi te beschieten met machinegeweren en veldgeschut. De Britten dachten dat de oostkust reeds in handen van de Duitsers gevallen was. Derhalve liet men de blokschepen voor de kust zinken en bleef de haven van Zeebrugge open. Het is dus dankzij deze Franse flater dat de Heistse vissers enige dagen later toch nog uit de kusthaven hebben kunnen de wijk nemen.
Het was donderdag 16 mei toen een eenheid van het Belgisch leger de sluisbruggen in Zeebrugge liet opblazen in een poging om de aftocht naar de westkust te dekken. Dezelfde dag verliet ook de liberale burgervader Henri Debra de gemeente Heist, officieel om gezondheidsredenen. Eerste schepen Goetinck werd als waarnemend burgemeester aangesteld. In samenspraak met brandweercommandant Sylvain Bulcke gaf hij opdracht om schuilkelders in te richten voor de bevolking. Dat zou gebeuren in de kelders van een paar brouwerijen en in het gebouw van de Socialistische Ziekenbond. De vijand wachtte er echter niet op.
VERDACHTEN OPGEPAKTTijdens de algemene paniek van de eerste oorlogsdagen zou ook de misdadige domheid van de Belgische Staatsveiligheid heel wat levens kosten. Telkens er wapengekletter dreigt worden lijsten opgesteld van verdachte personen, die mogelijk met de vijand zouden kunnen meeheulen. In ons land was het niet anders, doch het gebeurde op weinig doordachte wijze. De lijst bevatte niet alleen de namen van Duitsers, Oostenrijkers en Italianen met Nazi-sympathieën maar ook de namen van joden die Hitlers regime waren ontvlucht en in België onderdak hadden gevonden. Ook op de lijst Italiaanse antifascisten, Duitse tegenstanders van Hitler, communisten, Vlaamse nationalisten, rexisten en eveneens mensen waarvan de kop de Staatsveiligheid niet aanstond.
Bij de Duitse inval kregen politiemannen en rijkswachters de opdracht om de mensen op deze lijst uit hun huizen te halen en “voor hun eigen veiligheid” op te sluiten. Zo werden ook in het Brugse vele tientallen mensen zonder geldige reden in de gevangenis gegooid. Toen de vijand verder opdrukte vulde de directie van het Pandereitje drie bussen met verdachte personen en stuurde ze richting Frankrijk. Onder de 78 gevangenen die aldus op transport gesteld werden bevonden zich onder meer ook zes Nederlanders, een Fransman met een accent uit de Elzas, twee Zwitsers, een Canadees, Joris Van Severen, de chef van Verdinaso, zijn secretaris Jan
Rijckoort en verder Léon Degrelle, het hoofd van Rex. In Duinkerke slaagde Degrelle erin te ontkomen met hulp van een groepje Franse militairen. Vervolgens werden de resterende 77 verdachten in Béthune overgedragen aan de Franse Sûreté en daarna vervoerd naar Abbeville en opgesloten in de kelder van een kiosk. Toen de Duitsers op 20 mei deze Franse kustplaats naderden begonnen dronken Franse soldaten de Belgische verdachten af te slachten. Pas als de (nuchtere) Franse luitenant Jean Leclabart op het toneel verscheen liet hij het bloedbad stopzetten. Ondertussen waren 21 van de verdachten uit België reeds dood. Onder hen ook Joris Van Severen, Jan Rijckoort, vier Italiaanse tegenstanders van Mussolini, een oude vrouw, de toevallige bestuurder van een opgeëiste witloofwagen waarmee sommige van de gevangenen vervoerd waren en mogelijk ook zelfs een paar mensen die werkelijk spion waren...
BOMBARDEMENT VAN DE HEISTSE MEULENHOEKPrecies een week na de Duitse inval viel Brussel in handen van de vijand en kende ook Heist z'n bombardement. In de Meulenhoek vielen in de avonduren van 17 mei 1940 vier bommen bij het slachthuis van Heist. Er waren in totaal zeven slachtoffers te betreuren, allen Heistenaars tussen de 8 en 57 jaar. Onder meer Guillaume Oppalfens (57), de grootvader van advocaat Oppalfens. Hij kwam uit z'n café aan de Grote Markt en werd geraakt toen hij naar de politie in het stadhuis liep. Maurice Ackx, die met velen uit de Westkapellestraat gevlucht was naar het kasteeltje “De Regenboog” van Baron Allard (“de Rode Baron”), vertelt hoe hij landbouwersknecht Louis
Desmedt zag komen aanlopen. Hij weende luidop en riep: "Ze hebben m'n vrouw en dochtertje doodgesmeten". Z'n vrouw Romanie Mallefeydt was 41 en dochtertje Simonne Desmedt was amper 8 jaar toen de Duitse bommen een einde maakten aan hun leven. Er waren ook tientallen gekwetsten. Vermoedelijk waren de bommen eigenlijk bedoeld geweest voor de haveninstallaties in Zeebrugge. Antoine Allard (1907-1981), de Rode Baron, was een gefortuneerde bankierszoon en kunstenaar. Na de oorlog wilde hij met name atoomvrije zones uitroepen; ondermeer in en rond Westkapelle. In de jaren zestig werd hij de stichter van Oxfam in België.
Het was 21.30 u. Albert Josephus Beirens (Berten), een visser die met Pol Mussches oudste dochter Adrienne Marie Vantorre (Louise van Pol Mussche) getrouwd was, stond in de Noordstraat net op het punt om naar bed te gaan toen hij het fluiten van de bommen hoorde. Hij herkende het bange geluid uit de eerste oorlog en was direct in paniek. Had Louise hem niet
tegengehouden dan was hij in z'n hemdeslippen de straat opgerend. In het bombardement liepen ook heel wat gebouwen flink schade op en er was verder heel wat glasbraak. “Voornamelijk bij Café Malevientjes in de Pannenstraat lag veel glas op de trottoir” zegt Gilberte Beirens. Dat maakte een weg banen door het verduisterde Heist extra moeilijk en gevaarlijk. Na het bombardement trok het hele gezin als door een magneet getrokken naar Metje Mussches in de Onderwijsstraat. “Alsof metje de bommen zou tegenhouden”. Ook wilde iedereen horen welke raad Pee Mussche (Leopold Vantorre) (69) zou geven in verband met de oorlogstoestand.
Lisette Vantorre, wiens man Leon Decorte (Leon Kaas) dienst deed in het leger, runde op dat moment samen met een jonge knecht uit Loppem de beenhouwerij van haar man in de Onderwijsstraat. Ze werd tijdelijk in het huishouden geholpen door haar zuster Yvonne. De man van Yvonne, Willy Demey, was eveneens een aantal weken tevoren onder de wapens geroepen. Lisette werd door het bombardement zeer aangegrepen. Ze wilde kost wat kost zo snel mogelijk "naar moeders". Dat was in feite slechts een paar huizen verder aan de overkant van dezelfde straat. Toen de piepjonge knecht, die normaal de toer verzorgde voor de beenhouwerij, vroeg wat er met hem zou gebeuren, zei Lisette "hier, pak een fiets en rij vlug terug naar Loppem" omdat hij bij z'n familie in het binnenland veiliger zou zijn. Even later zaten Yvonne, Lisette en haar zoontje Germain in de geborgenheid van het ouderlijk huis. In de uren die volgden arriveerden ook de andere leden van de Musschenfamilie. De jeugdige Joseph had het enkel ooit met nieuwjaar zo druk gezien bij Metjes; als iedereen kwam om dreupels te drinken, en koekenbrood, kaantjes, en ingelegde haring met veel schijfjes ajuin te eten. Dit keer stond de kop van het Musschenvolk echter niet naar eten en drinken. Niemand sprak van naar huis gaan en die nacht sliep iedereen zo goed en zo kwaad het kon in het grote diepgebouwde redershuis. Anderen in Heist gingen meteen de boer op en schuilden vaak op het land in droge grachten.
DE MUSSCHEN VLUCHTEN UIT HEISTZaterdag 18 mei trok Pol Mussche naar Zeebrugge om te kijken of er schade was aan de vaartuigen en om met andere reders te palaveren over de toestand. Hij kwam met slecht nieuws thuis. “Moeder, we gaan iets moeten doen” zei hij tegen zijn vrouw. “Er zijn al heel wat vissersschepen gevlucht. De Fransen in Zeebrugge zeggen, dat als de Duitsers nog verder
oprukken, ze al de vaartuigen in de grond moeten ‘draaien’”. De schrik sloeg Metje om het hart.
“Als ze dat doen zijn we alles kwijt waar we heel ons leven voor gewerkt hebben” ging Pee verder. Hij wist dat het niet zomaar een dreigement van de Fransen was. In Breskens hadden de terugtrekkende Fransen nog maar net alle vaartuigen in de haven tot zinken gebracht. Ook de veerboten ‘Prinses Juliana’, ‘Oosterschelde’ en ‘Prins Hendrik’ van de Provinciale Stoombootdiensten hadden ze gekelderd of in brand gestoken. Trouwens, wat zouden de Duitsers doen? In de eerste oorlog hadden de moffen een veertiental oude vaartuigen, die in Heist achtergebleven waren, vernield of als schietschijf gebruikt. Gelukkig waren tevoren meer dan vijftig Heistse vaartuigen ontkomen naar Nederland en twee naar Engeland.
“D’er zit niks anders op dan te vluchten met al de schepen, langs de kust weg, tot in Frankrijk” zei Pee tenslotte. Metje zuchtte en duizend bange gedachten flitsten haar door het hoofd. “Na vierendertig jaar plots haar mooie huis verlaten voor een onzeker leven in Frankrijk!” Ze herinnerde zich nog goed de dag toen ze in de Onderwijsstraat kwamen wonen. “Berta was nog een baby.” Bij het einde van de verhuis kwam haar schoonbroer Pier Mussche aangewandeld met de kleine in haar wieg op zijn schouder. Hij mankte hevig vanwege zijn slechte heup, maar hij hield de wieg en haar jongste spruit stevig geklemd.
Falletje wist zeker dat ze het “op den vreemde” niet zou gewend worden. Haar oudere broer had dat wel gekund. Hij zat al jaren in Australië. Maar haar tante Amelie Raes uit de Judestraat had zich in Amerika helemaal niet kunnen thuisvoelen. Zij was er in 1892 naar toe getrokken, met nonkel Gust Bassens, die metser was, en Falletjes piepjonge nichtje Marie. Dertien weken onderweg met de Red Star Line! Maar zes jaar later stonden ze met pak en zak weer in Knokke, en met de kleine Pieter en Charles, die in Amerika geboren waren. Ongewild dacht Metje aan haar favoriete nichtjes Marie en Irma Bassens. Wat zou er met hen gebeuren, nu het oorlog was? Zouden ze moeten vluchten? Ze hadden ook al genoeg meegemaakt. Eerst het mislukte avontuur in Milwaukee en dan in september 1917 was hun broer Pier gesneuveld in Kaaskerke als soldaat in het 23ste Linieregiment. Hij was amper 23 geweest. Metje moest haar oudste dochter gelijk geven. Louise, die voor elke situatie een spreuk of een gezegde had, zei altijd “van zohaast je van je ‘zulle’ stapt, ben je op de dool”. Hier, in haar huis, had Falletje zich steeds veilig gevoeld. Zelfs in de eerste oorlog was ze haar woning niet uitgemoeten, en toen waren de Duitsers ook gekomen. Maar ja, in die tijd hadden de Musschen nog geen schepen. Nu lag het anders” mijmerde Metje.
Voor hij naar Heist was teruggekeerd had Pol Mussche reeds de nodige orders gegeven aan zijn zoon Victor Vantorre om de vaartuigen klaar te maken voor vertrek. De Rus verbleef al enkele jaren in Zeebrugge in een barak bij de werf, vlak aan de schuurbank. Hij woonde samen met Madeleine Snauwaert. Ze hadden zelfs al een dochtertje. Victors zus Marie Vantorre was er meter van. De Rus had Madeleine leren kennen enige tijd nadat zijn vrouw, Germaine De Clerck, hem circa 1930 had laten zitten. Germaine had een pak schuld gemaakt en was plots met de noorderzon vertrokken terwijl hij in zee was. Pol Mussche had de Rus nog zo gewaarschuwd niet met haar te trouwen. Zelfs op de trouwdag zelf, 27 november 1925, toen burgemeester Debra op het punt stond om de huwelijksceremonie te beginnen, fluisterde Pee Mussche zijn zoon nog in het oor “doe het niet. ’t Geeft niet dat we al die kosten al gemaakt hebben. Maar trouw er niet mee!” Maar de Rus, die toen bijna 22 was, dreef zijn gedacht door. Hij kocht een huisje in de Panneslag, maar in plaats van het af te betalen, gooide Germaine het geld door deuren en vensters naar buiten. Wat hij haar echter nooit zou vergeven was het feit, dat ze vertrokken was zonder iemand te verwittigen. Ze had de kleine Joseph, die nog geen drie jaar oud was, gewoon op de drempel van het huis laten zitten. Het ventje wist niet wat er gebeurd was, wist niet waar naar toe en weende z’n hart uit het lijf. Buren zijn toen naar Falletje gelopen met het nieuws. En zo kwam de kleine Joseph bij zijn grootouders terecht. Germaine zou de Rus echter ook later nog flink de duivel aandoen.
Albert Beirens (Berten), vrouw Louise en de kinderen Karel (Charles), Maurice en Gilberte waren inmiddels op diezelfde zaterdag vanuit hun woning in de Noordstraat naar Dudzele getrokken. Daar mochten ze bij een boer in de schuur overnachten. Die dag was het Belgisch leger teruggevallen tot in Gent en werd het militair hoofdkwartier in een kasteel bij Brugge ondergebracht. Tijdens de nacht zagen ze vliegtuigen schieten op installaties bij de Zeebrugse cokesfabriek. Daarna werd het weer rustig, alsof de oorlog maar een kwade droom was. Zondagmorgen reed Berten (45) per fiets terug naar Heist om bij Metje Mussches te bespreken wat er te doen stond. Toen hij er aankwam was iedereen zich aan het klaarmaken om naar de vaartuigen in Zeebrugge te gaan. Pee Mussche zei tegen Berten: "Ga achter je volk. 't Moet al mee". En Pee sloeg de noten toe. Zijn wil was wet.
Die wil gold ook voor de getrouwde dochters wiens man bij het leger was. Ook zij moesten mee
op de vlucht en mochten niet zelfstandig achterblijven. Willy Demey (26), de man van Yvonne Vantorre (25), had voor zijn vertrek naar het leger nog gezegd tegen haar: "Wat er ook gebeurt, blijf waar je bent, ik kom toch terug". Maar Pee Mussche wuifde dat weg en zei tegen z'n getrouwde dochters: "Als jullie man niet terugkomt, van waar gaan jullie eten halen?!" "En" voegde hij eraan toe "we gaan jullie mansvolk in Frankrijk wel tegenkomen". Uiteindelijk moesten Lisette, Marie en Yvonne hem gelijk geven, en gingen ze snel naar huis om wat kleren in te pakken. Yvonne herinnert zich dat ze kleren in een bundel deed en ook in een ouwe valies. Toen ze vele dagen later alles uitpakte merkte ze dat ze meer kleren voor haar man had meegenomen dan voor haarzelf... Ze hoopte namelijk dat hij zou kunnen achterkomen. Het was de bedoeling van het Musschennest om even over de grens de dingen af te wachten, maar zoals we nu weten pakten de zaken heel anders uit.
Terwijl de rest van de familie al volop aan het inpakken was arriveerde Berten met het zweet op z'n gezicht terug in Dudzele. Hij had een tweede fiets mee voor de jongens Charles (bijna 18) en Maurice (bijna 17), om direct terug naar Heist te keren. Hij vertelde ze in korte bewoordingen dat Pee wilde dat de hele familie samen zou vluchten met de drie schepen. Louise (41) en Gilberte (9) kwamen te voet achter. Het was een stralende lentedag. Er moest zo snel mogelijk gevlucht worden. Men zou naar Frankrijk varen, want tegen dan zou men de Duitsers wel tegenhouden, "net als in de eerste oorlog" had Pol Mussche gezegd.
Ook bij Frans Vantorre (Calus) (43) in de Guido Gezellestraat werd alles in allerijl klaargemaakt voor de vlucht. Kleren en belangrijke papieren werden in een valies gestopt. Hilda Vantorre (Hilda van Calus), die toen 7 jaar oud was, weet nog dat ze samen met haar moeder, Elodie De Grootte (45), te voet naar Zeebrugge stapte. Ze hield haar favoriete pop stevig onder de arm geklemd. Ook Berta Vantorre, trok met pijn in het hart de deur van haar winkel vol etenswaren dicht, en snelde met haar man Gustaaf Savels en zoontje Pol naar de haven.
Camiel Vantorre (bijna 31) had bij voerman Fons Ceuninck, die in de Onderwijsstraat in het huis naast dat van zijn ouders woonde, paard en kar opgetrommeld voor de tocht naar Zeebrugge. Zijn vijf jaar oude dochtertje Jacqueline was namelijk ziek, en kon de verplaatsing naar de haven te voet zeker niet aan. In zeven haasten zocht Paula Martony (27), Camiels vrouw, in de Panneslag 17 wat spullen bij mekaar en gooide ze op de kar die al stond te wachten. Ook buurjongen Jerôme Nyckees kreeg van zijn vader Andries toelating om mee te vluchten naar Frankrijk. Zijn moeder, Maria Thiel, had er meer moeite mee. Ze vreesde dat ze haar jongen nooit meer zou weerzien, maar ze gaf tenslotte toch toe. Jerôme was een paar weken tevoren nog maar net 17 geworden. Tegen Camiel Vantorre had hij gezegd “als er toch moet gevochten worden, dan wil ik aan de goede kant helpen vechten”. Het was vervolgens met pijn in het hart dat Paula de deur van haar gloednieuwe huis toetrok. Ze hadden voor de bouw ook geld geleend aan boer Coornaert. Voor de oorlog was dat gebruikelijk. De gewone mensen leenden van boeren, niet van banken. Het huis van Camiel en Paula was het mooiste huis dat toen aan die slijkweg stond. Een straat zou er pas veel later komen, en niet precies waar men gedacht had, zodat het huis uiteindelijk schuin op de nieuwe Pannenstraat zou uitkijken. Even verderop werd in café de Ferry Bank halt gemaakt omdat Achiel, het gehandicapte zoontje van Leon Mussche en Angèle eveneens op de kar zou kunnen gelegd worden. De laatste stop voor ze naar Zeebrugge konden doorzetten was in Café De Zwaluw. Want ook Eugenie De Groote, de moeder van Paula, zou meegaan om wat voor de zieke Jacqueline te helpen zorgen. Het was toch maar voor een paar weken dacht men. Haar man, Victor, bleef achter in Heist om het café verder open te houden. Ze zou hem nooit meer weerzien.
Ondertussen was ook de rest van het Musschennest al onderweg naar Zeebrugge. Zij waren zonder enig talmen uit de Onderwijsstraat vertrokken. Enkele schamele bezittingen lagen op de kar van Door Coornaert. Yvonne Vantorre zegt “Je had ons moeten zien zitten op die karre. ’t Was lijk de vlucht naar Egypte”. Toen wisten de Musschen nog niet dat het de “Vlucht naar Penzance” zou worden. Bittere ernst en geen verzonnen bijbelverhaal. Als voorzorg hadden heel wat van de Musschen toch extra warme kleren aangetrokken. Dikke mantels die schril afstaken bij de zomerse temperaturen. Ook de jeugdige Joseph Vantorre had een wintermantel aan, waar hij nog moest uitgroeien. In hun haast om naar Zeebrugge te komen waren de Musschendochters op hun sloffen gevlucht. "Juist als Bohemers" herinnert zich Yvonne. Wel hadden ze schoenen in hun bundel zitten, maar er was geen tijd meer om nog uit te pakken.
Berten en de jongens hadden thuis in de Noordstraat vlug wat kleren voor het hele gezin in een wit laken gegooid en toegebonden. “Vergeet Gilberte haar zondagse kleren niet” had Berten op de valreep nog geroepen naar de jongens, die boven aan het inpakken waren. Toen ook Louise en Gilberte in Heist terugkeerden stond Flasche in de Noordstraat reeds klaar met paard en kar om
kleren en een weinig huisraad naar Zeebrugge te voeren. Flassche (Constant Martony), een boerenknecht, voerde geregeld water, netten (korden) en vaatjes olie voor de schepen van de Musschen en andere reders naar de haven. Ondanks het mooie lenteweer trok Louise haar zware zwarte mantel aan. Een statige jas met een mooie bestikte brede kraag. Men kon de volslanke figuur van Louise in haar zwarte mantel al van ver herkennen. De mooie jas gaf halvelings ook de indruk dat men op reis vertrok en niet op de vlucht... De sleutel van het huis, dat nog moest afbetaald worden, werd aan Marie Baes uit de buurt gegeven, en de trieste stoet vertrok. In een mum van tijd arriveerde het gezin in de vissershaven. Daar zat de rest van de familie reeds te wachten aan boord van de schepen. Enkel de vaste vriendin van de Rus vluchtte niet mee. Madeleine bleef achter met haar dochtertje omdat ze haar zeer bejaarde ouders niet wilde in de steek laten in oorlogstijd. De Rus kon echter niet anders dan vertrekken. De schepen en de rest van de familie moesten naar veiliger oorden. Het was de laatste dagen bijzonder druk geweest in Zeebrugge, vanwege visserschepen die nog snel brandstof wilden bunkeren voor een eventuele vlucht. De drie vaartuigen en zo'n 40 familieleden, waaronder een drietal baby’s en enige vrienden voeren op die zondag 19 mei met haastige spoed het zeegat uit richting de Franse kust. Voor Camiel was het zelfs niet meer mogelijk geweest om met paard en kar terug naar Heist te rijden om er nog een paar familieleden van zijn vrouw op te halen. De tijd drong. De schepen van Pol Mussche waren bij de laatste vaartuigen om uit Zeebrugge weg te vluchten.
Het verlaten van de kusthaven was reeds vol risico's, alhoewel de opvarenden zich daar nauwelijks van bewust waren. Sedert het begin van de vijandelijkheden, negen dagen tevoren, voeren namelijk Duitse oorlogsbodems door de Wielingenpas en hadden bommenwerpers magnetische mijnen voor Zeebrugge in zee geworpen. Ook de Duitse onderzeeër U9 patrouilleerde reeds voor de Belgische en Noord-Franse kust. Zijn commandant Wolfgang Lüth had de voorbije dagen reeds de Franse duikboot Doris getorpedeerd en drie andere vaartuigen tot zinken gebracht. Onwetendheid omtrent de gigantische gevaren gaf de vissers de moed om door ze zetten. De schepen in de Musschenvloot beschikten niet over een boordradio. Er was zelfs niet eens een toestel om naar de nieuwsberichten te luisteren. Dat betekende dat men in het ongewisse was over het verloop van de vijandelijkheden van zohaast men in Zeebrugge losgooide...
OOK ANDERE VISSERSFAMILIES OP DE VLUCHTBerten Mussche (Robert Vantorre), de broer van Pol Mussche, had die ochtend rond 8u reeds de
haven verlaten met familie en vrienden. Zijn vaartuig, de Heist 14, "Ster der Zee", was vergezeld van nog twee andere vissersschepen: de Heist 52 “Leon-Laura” van reder Frans Gheselle (van Ratjes) en de Heist 66 “Leon-Lydia” van reder-stuurman Petrus Dewaele. Voor Berten Mussche was het trouwens niet de eerste keer dat hij de wijk nam voor de oorlog. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij met zijn gezin en zijn moeder naar Nederland gevlucht. Zijn vader wilde toen niet mee, en ging voor de duur van de eerste oorlog bij Pol Mussche en Falletje wonen. Berten Mussches zoon Joseph Franciscus Vantorre was trouwens in 1918 in Brouwershaven geboren. Amper 22, stond de jonge schipper nu in Zeebrugge bij het buitenvaren achter het stuurwiel van de “Ster der Zee”. In totaal had het drie-vaartuigen konvooi van Berten Mussche 39 mensen uit negen families aan boord. Onder hen de vrouw van Berten Mussche, Zenobie Gheselle (van Ratjes) en hun kinderen Yvonne, Marcel en Petrus. Ook Leonie Gheselle (Leinie), die blind was, Jan Gheselle (van Ratjes), zijn vrouw Marie Depape en hun zoon Raymond Gheselle maakten de reis mee. Raymond, die toen 13 was, zei later “de meertouwen werden losgegooid en de langste reis van mijn leven was begonnen”.
Diezelfde zondag 19 mei was in de vroege ochtenduren ook de jonge Heistse reder Theophiel De Groote uit Zeebrugge vertrokken met zijn vaartuig "H 42 Pharaïlde" en 27 familieleden aan boord. Theophiel was de broer van Elodie De Groote, de vrouw van Calus (Frans Vantorre). Zij zetten koers naar Boulogne, en belandden uiteindelijk achtereenvolgens in de Franse havens Dieppe, Fécamp en Saint-Vaast-la-Hougue, nabij Cherbourg. De "Pharaïlde", had als een van de eerste Heistse vissersvaartuigen reeds radio aan boord. Theophiel De Groote en zijn vaartuig zouden enige dagen later, opgevorderd door de Fransen, een hachelijke rol spelen bij de evacuatie van het Britse Expeditieleger van het strand van Duinkerke...
Sommige reders die hun schepen niet met eigen volk bemanden en toch kost wat kost wilden wegvluchten, zagen zich genoodzaakt om in Heist een bemanning bijeen te zoeken. Dat gebeurde met Joseph Vlietinck. Uiteindelijk slaagde hij er toch in om dankzij de bereidwilligheid van matroos-machinist Gilbert Savels (18) en zijn familie om alsnog met zijn middenslag vaartuig Heist 35 "Joseph" het zeegat te kiezen. Zij deden eerst Nieuwpoort aan, om tenslotte maandagavond 20 mei 1940 in de Franse haven Fécamp aan te belanden. Daarna ging het ook voor hen naar Engeland.
Ondertussen had het Heistse konvooi van Berten Mussche, onderweg naar de Franse kust, gauw te maken met zware problemen. De Heist 52 “Leon-Laura” kampte namelijk met zware motorpech. Er zat voor de Heist 14 niets anders op dan het stuurloze vaartuig op te slepen. Zo zou de H 52 uiteindelijk toch behouden ter bestemming komen. Ook werd het konvooi niet gespaard van zeeziekteperikelen. De jeugdige Raymond Gheselle had zich de hele ochtend weten goed te houden maar in de namiddag sloeg ook bij hem plots het akelige gevoel toe. “Ik dacht mijn ingewanden te zullen uitbraken”. Toen ’s avonds ter hoogte van Boulogne het anker werd uitgeworpen was de jongen zo uitgeput dat men hem bij zijn blinde tante in de slaapkooi legde. Hij werd pas de volgende middag wakker toen het vaartuig weer op volle zee voer, richting Engeland. De vermoeide slaper was zelfs niet wakker geworden toen de kust bij Boulogne gedurende een groot deel van de nacht gebombardeerd werd. Ook de H 42, het vaartuig van Theophiel Degroote, maakte het bombardement aan het anker mee. Toen zijn vrouw Simonne hem vroeg waar al het gerucht vandaan kwam zei Theophiel dat het gewoon de ankerketting was die tegen het schip sloeg. “Het diende tot niets om de vrouwen en kinderen aan boord ongerust te maken”, zei hij later. De Duitsers hadden die nacht ook 67 vliegtuigen van de negende Fliegerdivision ingezet om mijnen uit te zaaien in het zeegebied tussen Calais en Boulogne. Drie dagen later viel Boulogne in handen van de vijand. Op 22 mei 1940 sneuvelde bij de verdediging van Boulogne ook Zeebruggenaar Maurice Willemkens (1910-1940), die soldaat was bij het 53ste Linieregiment.
Enige tijd na de Duitse inval kregen ook de bemanningsleden van de Zeebrugse Loodsboot 6 te horen dat ze zich moesten klaarmaken om te verkassen naar Oostende, en dan mogelijk naar Frankrijk. Blankenbergenaar Robert Nefors, die toen 35 was, liet aan zijn oversten weten dat hij enkel zou meevaren als zijn vrouw Mathilde Herborn en de kinderen Jenny, Roger en René mee aan boord mochten. “We zijn weggevlucht toen we al geruchten hoorden van Duitse parachutisten die achter het kerkhof van Blankenberge zouden geland zijn” vertelde later zoon Roger Nefors, die op het moment van de vlucht bijna elf jaar was. In Oostende werden nog enkele loodsen aan boord genomen en vervolgens werd opgestoomd naar Boulogne.
Inmiddels was in Heist soldaat Willy Demey, de man van Yvonne Vantorre, uitgerekend op de vluchtzondag terug thuis in de Onderwijsstraat aanbeland. Hij arriveerde onmiddellijk na het vertrek van de Musschenvloot in een leeg huis. Hij had haar nog zo gevraagd niet te vluchten en op hem te wachten.... Buren vertelden Willy dat het "hele Musschennest" vertrokken was naar Zeebrugge. Hij is nog te vierklauwe naar de haven gesneld, maar de schepen waren reeds het zeegat uit. Weer in Heist heeft Willy, met z'n robuust uiterlijk, maar een gevoelige ziel, lang midden in de straat staan wenen. Hij zei "Hier sta ik nu, Yvonne is gevlucht, geen moeder meer en geen thuis.." Hij kon er niet over dat Yvonne weg was, naar Frankrijk, of wie weet waar naar toe...
De meeste uit Brussel weggevluchte ministers vertrokken volgens Hendrik De Man diezelfde zondag 19 mei 1940 vanuit De Panne eveneens richting Frankrijk. De vooropgestelde eindbestemming was Sainte-Adresse. Een herhaling eigenlijk van de Eerste Wereldoorlog, gezien het in die voorstad van Le Havre was dat de regering de Broqueville toen had gezeteld. In de loop van de namiddag reed Koning Leopold III uit Brugge naar De Panne om er zijn moeder Koningin Elizabeth te bezoeken. Tijdens het avondmaal deelde hij mee dat de opmars van de Duitsers niet meer te stuiten was en dat zijn besluit vast stond om hoe dan ook in België te blijven. Nadien keerde hij terug naar Sint-Andries, waar hij ’s anderendaags in de Koudekeuken fikse ruzie zou krijgen met de overblijvende ministers Pierlot, Spaak, Vanderpoorten en Denis. Na het vertrek van Leopold III uit De Panne gingen de koningin en Hendrik De Man wandelen in de duinen en zagen hoe Duinkerke in de vlammen opging.
VISSERSFAMILIES EN BELGISCHE GOUDVOORRAAD WEG UIT OOSTENDEHet was op woensdag 15 mei 1940 dat de eerste bommen in de Koningin der badsteden gevallen waren. Ook Franse en Britse oorlogsbodems die toen op de rede voor de kusthaven voor anker lagen vormden doelwit van de aanval. Oudere Oostendenaars deed het terugdenken aan de Zeppelinaanval op de stad in de nacht van 28 september 1914. Enkel was het nu veel erger. Op de dag van het eerste bombardement op Oostende werd ook de Ibis-school gesloten en probeerden de 77 overblijvende leerlingen zo snel mogelijk thuis te komen. Bij het uitbreken van de oorlog waren reeds de vissersjongens van buiten Oostende naar huis gestuurd. Ondertussen was ook Henry de Vos, de directeur-generaal van het Bestuur van het Zeewezen, in de kusthaven gearriveerd. Hij had er zijn intrek genomen in een opgeëist hotel. Op 16 mei telefoneerde hij met de Belgische ambassadeur in Londen en gaf deze het bevel om “alle Belgische schepen, koopvaardij en zeevisserij” op te eisen. Dit telefoontje zou na de oorlog aanleiding geven tot heel wat geschillen over de vraag of de door de Vos bevolen opeising wel rechtsgeldig was. De Vos verliet Oostende korte tijd later en raakte door Duitse troepen ingesloten, zodat hij zelf niet naar Engeland is kunnen oversteken. Op 1 november 1940 werd Henry de Vos door de bezetter uit zijn functie ontheven.
Ondertussen probeerden onder meer IJslandvaarders, die hun visvangst in de noordelijke wateren onderbroken hadden, naar hun thuishaven in Oostende terug te keren om er hun familie op te halen. Ze werden echter overal door de Britse Marine tegengehouden. Er werd fel gediscussieerd via de radio, met de Navy, met de rederijen en met andere vaartuigen die nog in Oostende aan het wachten waren om te vluchten. Oostende werd op dat moment andermaal gebombardeerd. Uiteindelijk kon het van op zee via de radio toch zo geregeld worden dat de familieleden van de IJslandvaarders met andere Oostendse vaartuigen mee naar Engeland konden vluchten. Onder meer
gebeurde dat aan boord van de O 262 “Edouard Van Vlaanderen” van Free Wolle. Hij verliet Oostende als één van de laatsten. De vaartuigen van de “Oostendse Rederij”, ook wel de “Rode Vloot” genoemd, kwamen weinige dagen na hun vlucht uit ons land in de voor hen zeer geschikte Ierse Zee-haven van Fleetwood terecht. De grote Oostendse rederijen waren er namelijk door Britse agenten vertegenwoordigd. In die dagen zagen ook de laatste paar mailboten naar Dover zwart van de vluchtelingen die probeerden naar Engeland te komen. Onder hen ook families van vissers die met hun vaartuig niet meer naar Oostende konden terugkeren.
Terwijl vissersvaartuigen wegvluchtten richting Frankrijk werden in Oostende aan boord van Loodsboot 4 (A4) Belgisch goud en bankbriefjes geladen ter waarde van 2,5 miljard Belgische frank. Het schip was twee dagen tevoren samen met de loodsboten A5 en A6 in Duinkerke in allerijl nog voorzien van degaussing kabels, die de stalen romp demagnetiseerden als bescherming tegen magnetische zeemijnen. De A4 was een oude trawler die in 1917 gebouwd was als de John Ebbs, FY3566, op de Cochranes werf in het Britse Selby (Yorkshire). Verkocht aan ons land werd het vaartuig omgebouwd tot loodsboot en in 1939 onder het bevel van Majoor Henry Decarpentrie uitgerust met een 47mm kanon op het achterdek en twee Maxim machinegeweren op de brug. Deze bewapening dateerde uit de Eerste Wereldoorlog. Met de machinegeweren kon men 500 kogels per minuut schieten, maar dan moest er een verse kogelriem in. De A4 gebruikte deze bewapening vlak voor de oorlog om op zeemijnen te schieten voor onze kust. In totaal werden op deze manier zo’n 33 mijnen geruimd. Een conventionele mijnenruimingsuitrusting was niet aan boord. Aldus voorzien vertrok de A4 op zondagavond 19 mei met de grote goudvoorraad naar Engeland vergezeld van loodsboot Nr 16 (MBL 16). Deze had 161 vluchtelingen aan boord. ’s Anderendaags moesten ze in Folkestone van boord. De A4, met z’n waardevolle lading, werd verder gedirigeerd naar Dartmouth en tenslotte Plymouth. Daar werd de Belgische goudvoorraad uiteindelijk gelost op 23 mei.
Alleen of in groepjes verlieten in de tweede oorlogsweek steeds meer vaartuigen de haven van Oostende. Het Belgische leger was nog present maar voor iedereen was het duidelijk dat het niet lang meer zou duren. Op ieder belangrijk kruispunt stonden een paar soldaten. Hier en daar was ook een schuttersput aangelegd, omring door zandzakjes en bewapend met een machinegeweer. Overal dacht met spionnen te zien. Iedereen met een baard en een boekentas was al meteen verdacht. De zoon van Cyriel Cogghe, die amper zeven jaar oud was, achtervolgde zo’n man met baard. Hij deed dat samen met Henri Zonnekeyn, de oudste zoon van “Charrel Miere”. Even later zagen ze bij het plein van KVGO dat drie politieagenten de verdachte man inderdaad in de kraag grepen…
Op zaterdag 18 mei 1940 hield Cyriel Cogghe het in Oostende voor bekeken. De sleutels van de
woning werden aan René Lestagh (Krulle de Smid) gegeven en de familie toog per fiets naar de Rederijkaai (nu Hendrik Baelskaai). Het gezin vluchtte mee aan boord van de houten motortreiler O 264 “Frans-Elza” van Frans Legein (Siessen Lagète). Bij het inschepen moesten de vluchtelingen schuilen voor Duitse vliegtuigen die mitrailleerden en bommen lieten vallen op schepen die in de haven voeren. Marcel Legein was stuurman en aan boord bevonden zich een 25-tal Oostendenaars. Ter hoogte van Boulogne zagen de opvarenden bij het licht van de volle maan hoe Duitse vliegtuigen mijnen aan valschermen in zee lieten vallen. ’s Morgens overlegden de opvarenden van de O 246 met de vlakbij liggende O 279 “Notre dame délivrez nous” en besloten werd “niet meer te sukkelen en direct door te varen naar Engeland”. De verdere zeereis verliep rimpelloos en de vaartuigen arriveerden ’s avonds in een snikheet Newlyn. “Het eerste wat we zagen was een Britse soldaat gekleed in korte broek en tropenhelm”.
Sommige Vlaamse vissers hadden er zelfs geen erg in dat de oorlog was begonnen. Dat was het geval met de in Adinkerke geboren Oostendse schipper Rafaël Beyen, beter bekend als Katterogge. Hij voer het vaartuig Heist 81 “Madeleine-Camiel” van Anselmus Beernaert toen de Duitsers ons land binnenvielen. Vanwege een storm had Katterogge net tevoren zijn vangst verkocht in Newlyn. Eenmaal terug in het Kanaal liet Katterogge opnieuw de netten uitwerpen. Toen een Zeebrugs vaartuig passeerde vond de schipper (Vlietinck) het vreemd dat de H 81 nog aan het vissen was. De stuurman riep dan ook “Ewel, ben je nog aan ’t vissen? Weet je niet dat het oorlog is? Ze zijn allemaal aan ’t vluchten!” Beide schepen probeerden nog samen Oostende te bereiken, maar dat is ze niet meer gelukt. Ze werden verplicht naar Dieppe te varen, waar op dat moment een aanval van Duitse Stuka’s aan de gang was. Katterogge riep over de radio naar zijn vrouw op de Opex: “Laat alles in de steek! Vlucht met om het even welk schip!” Weinige uren later slaagde de vrouw er inderdaad in om een plaatsje te bemachtigen aan boord van de “Westhinder”. Katterogges vrouw was een dochter van de fameuze Oostendse visser Tsjaine Blondé.
LAATSTE MAALBOTEN VERLATEN KUSTHAVENReeds begin september 1939, nadat Frankrijk en Groot-Brittannië aan Duitsland de oorlog hadden verklaard, was de verbinding met de maalboten tussen Oostende en Dover teruggebracht tot één afvaart per dag. Omdat Dover een marinehaven werd moesten de maalboten al snel in Folkestone afmeren. Dat gebeurde bij hoogwater. Vanwege het toenemend gevaar van zeemijnen werd van toen af enkel overdag gevaren. Een zeeman moest verder een extra kijkuit houden in het kraaiennest. Om in duikbootperiscopen goed herkenbaar te zijn als neutrale schepen kregen de maalboten op de romp een Belgische vlag geschilderd en in grote witte letters ook het opschrift “Belgique-België”.
Kort na de Duitse inval in ons land werd de afmeerkade in Oostende als snel overspoeld door vluchtelingen die zo snel mogelijk naar Engeland wilden. Onder hen ook veel Joden die zich tot op het laatste moment in ons neutraal land veilig hadden gevoeld voor Hitler. De directie nam ook snel maatregelen om de maalboten in veiligheid te brengen. In de ochtend van donderdag 16 mei 1940, een dag nadat de eerste bommen in Oostende vielen, vertrokken de stoomboten “Prins Philippe” en “Prinses Josephine-Charlotte” naar Folkestone. Een Duits verkenningsvliegtuig cirkelde inmiddels gedurende zowat een half uur boven de geteisterde stad. Aan boord van de twee vluchtende maalboten, een deel van de Britse kolonie in ons land, een aantal vissersfamilies en ook heel wat landgenoten die in de Eerste Wereldoorlog in Engeland waren opgevangen. Verder werden nog de administratie en archieven van het Ministerie van Koloniale Zaken aan boord van deze veerboten naar Groot-Brittannië gebracht. Tevoren lagen deze documenten tijdelijk opgeslagen in de kelders van het Casino Kursaal. De regering wilde kost wat kost vermijden dat de vijand logistieke informatie zou verwerven over de rijkdom van Belgisch Kongo. Naast de bekende bodemschatten zoals goud en koper was daar tot 1937 namelijk ook uranium ontgonnen. Een voorraad van tweeduizend ton van deze grondstof lag nog opgeslagen in de toenmalige Belgische kolonie. Het uranium werd uiteindelijk eind 1940 verscheept naar de Verenigde Staten, en vormde de eerste levering voor het Amerikaanse atoombomproject.
Ook de “Prinses Astrid”, “Prins Karel”, de “Prinses Marie-José” en de “London-Istanbul” die op de morgen van vrijdag 17 mei uit Oostende vertrokken waren afgeladen vol met vluchtelingen. Een dag later was het de beurt aan de “Prins Boudewijn” en de “Prins Albert” om naar de relatieve veiligheid van Engeland te varen. Die dag werden ook veel Belgische vluchtelingen geëvacueerd door de stoomboten “Côte d’Azur” en “Côte d’Argent” van de Dover-Calais lijn van S.A.G.A. (Société Anonyme de Gérance et d'Armement). Inmiddels was ook de maalboot “Prins Leopold” in Engeland gearriveerd. Op 19 mei werd in Oostende, naast andere doelen, eveneens de haveninstallatie van de Kanaalveren gebombardeerd.
Jeanine Jolyt, die na de oorlog in Engeland is blijven wonen, was zeven jaar toen ze met haar familie uit kusthaven wegvluchtte. De familie was op weg geweest naar de grootouders toen de politie omriep dat de Duitsers “op het punt stonden om Oostende binnen te vallen”. “We zijn niet meer teruggekeerd naar huis en zijn erin geslaagd aan boord van de laatste maalboot te komen. De kleren die we aanhadden was ons enige bezit. Onderweg werd het schip bestookt. Bemanningsleden gooiden ons reddingsvesten toe en zeiden ‘misschien moeten we jullie straks in zee gooien, maar wees niet bang we komen jullie zeker weer oppikken’. Gelukkig slaagden we er toch in Dover te bereiken. Daar aangekomen vroeg mijn broertje, die vijf jaar oud was, ‘wanneer gaan ze ons nu in zee gooien’? Na medisch onderzoek in Dover werden we in Londen opgevangen in een kerk. Later ging mijn vader in zee vanuit Fleetwood.”
Ondertussen kreeg Oostende op dinsdagavond 21 mei 1940 ook af te rekenen met de eerste brandbommen. Onder meer het winkelcentrum werd toen zwaar getroffen. Het was een ware terreuraanval met honderden brandbommen. Grote vuurhaarden woedden in de Christinastraat en de Kapellestraat. Het brandde op meer dan vijftig plaatsen tegelijk. Vijf dagen lang werd de
Vlaamse kusthaven vervolgens nog gebombardeerd. Geen enkel deel van Oostende bleef gespaard. Het trieste orgelpunt viel op dinsdag 28 mei, de dag van de capitulatie, met een vernietigende aanval op het Stadhuis en de Stadsbibliotheek. Het trotse verleden van Oostende werd toen op amper enkele minuten door de vlammen verteerd. Ook het geboortehuis van de latere schilder-cineast Raoul Servais werd met de grond gelijk gemaakt. Het was een groot 18e eeuws gebouw waar ooit Napoleon Bonaparte had overnacht toen hij zijn versterkingen in de havenstad ging inspecteren. De andere materiële schade in de kustplaats was nauwelijks te overzien. In totaal werden 273 woningen volledig vernield, 241 huizen waren zwaar beschadigd en 1030 hadden lichte schade opgelopen.
SPAANSE OORLOGSKINDEREN UIT HEIST GEËVACUEERDAugust De Block, de Socialistische partijsecretaris, die in Jette woonde trok zich in die eerste
oorlogsdagen intensief het lot aan van buitenlandse vluchtelingen die in Heist waren ondergebracht. Vanaf november-december 1936 had de Socialistische partij via affiches, kranten en weekbladen volop propaganda gevoerd om gezinnen aan te sporen, uit solidariteit met republikeins Spanje, een Spaans kind op te nemen. Op initiatief van De Block werd het “Nationaal Comité voor de huisvesting der Spaanse kinderen” opgericht. Het “Comité” had haar zetel in het Brusselse Volkshuis. De eerste, uit Spanje geëvacueerde kinderen, die “los niños” genoemd werden, kwamen eind april 1937 in ons land aan. Na een kort verblijf in een socialistische home waar ze werden ingeënt, verzorgd, gevoed en gekleed, vertrouwde men ze toe aan onthaalgezinnen. Ook andere organisaties hielden zich bezig met de opvang van jonge Spaanse oorlogsslachtoffers. In totaal werden in België ongeveer 5.000 Spaanse kinderen geplaatst door de verschillende organisaties.
Zowat de helft van hen, om en bij de 2.500, werden opgevangen door organisaties die een band hadden met de Belgische WerkliedenPartij. Ook in het home “Le Fleury” en de “Maison des Mutualistes” in Heist, kwamen op 30 mei 1937 meer dan honderd Spaanse kinderen terecht. Het vroegere Hotel Pauwels, op de hoek van de Kerkstraat en de Vuurtorenstraat, was in 1921 omgevormd tot eerste socialistische vakantiehome aan onze kust. De jonge Spaanse vluchtelingen van de burgeroorlog werden kort na hun aankomst in Heist samen gefotografeerd op de trappen van het stadhuis. In 1939 probeerde men de kinderen reeds naar Spanje te repatriëren, maar voor velen bleek dat niet te kunnen. Dat was onder meer ook het geval voor Néstor Folla, die in 1926 in Bilbao geboren was en als jongetje van nog geen elf jaar in Heist arriveerde. “Mi madre envió una dolorosa súplica a mis padres adoptivos para que me quedara a pesar de todo en Bélgica, dada la miseria que reinaba en España.” (Mijn moeder stuurde een smartelijk verzoek aan m’n adoptieouders om me ondanks alles in België te laten blijven vanwege de
grote miserie die in Spanje heerste.)
Twee dagen na de Duitse inval had De Block van minister Paul Henry Spaak de dringende raad gekregen Brussel te verlaten, wat hij later die dag ook deed. De Duitsers waren namelijk op zoek naar hem. Met de auto reed hij naar Koksijde, de evacuatieplaats van het Belgische Socialistische Vakverbond. Op 13 en 14 mei hield hij zich vooral bezig met de evacuatie van de groep Spaanse oorlogskinderen en van een groep Sudeten. Deze laatsten, die na de inval van nazi-Duitsland hun land ontvluchtten, waren op initiatief van De Block eveneens in Heist ondergebracht. Ze maakten zich aldus op weg naar het zuiden een aantal dagen voor de Heistse vissers het hier voor bekeken hielden.
Het lijvige boek Vlucht naar Penzance bevat oorlogsverhalen van Vlaamse vissersfamilies. Op de cover Joseph Vantorre (van de tak van de Musschen), die als 12-jarige jongen uit Heist mee vluchtte met z’n vader (de ‘Rus’) en grootouders en onmiddellijk na de oorlog het leven liet bij het vergaan van de Zeebrugge 5. Bij de voorstelling van het boek in de Scharpoordbibliotheek in Knokke-Heist wees Schepen Danny Lannoy erop, dat 70 jaar na het gebeuren, het de eerste keer is dat ook “ruime aandacht besteed wordt aan de oorlogsverhalen van de vissersvrouwen en de kinderen”. Inderdaad, zeventig jaar na de dramatische gebeurtenissen bij het begin van de Tweede Wereldoorlog, worden met het boek Vlucht naar Penzance in 449 bladzijden en met veel foto’s de oorlogsverhalen van ‘de Musschen’ verweven met die van vele andere Heistse, Zeebrugse en Oostendse vissersfamilies. Ondermeer gaat het om de families Gheselle, Savels, De Meester, Zonnekeyn, Cogghe, Legein, Lenaers, Debusschere, Vandenbergen, Verhaeghe, Wouters, Geryl, Vandierendonck, Bonjé, Dobbelaere… Het is een werk vol feiten en soms trieste maar vaak ook plezierige anekdotes over de vlucht, de zware rampdag van de Vlaamse vissers in Dieppe, 
vissersfamilies in Londen in de Blitz, gebleven vaartuigen, jonge vissers in Engeland bij de strijdkrachten, Vlaamse vluchtelingen op school, het leven en de problemen van kinderen en vissersvrouwen in Penzance, Newlyn en Brixham… Ook de vissersfamilies aan het bezette thuisfront komen aan bod, evenals de honger naar eten en de honger naar informatie, de ontspanning en de zelfredzaamheid van het vissersvolk en de bevrijding van Knokke en Heist. Vlucht naar Penzance probeert verder enkele vrij onbekende wapenfeiten van de Vlaamse vissers aandacht te geven, zoals het begeleiden van de Goudvloot richting Afrika. Vooral wil het boek voorkomen dat de diverse kleine en grote oorlogsverhalen van de vissers verloren gaan.
